01 августа 2014 г.
Чутейре пурăннă, Тăван çĕр-шывăн Аслă вăрçине хутшăннă Сергей Григорьевич Григорьев çуралнăранпа кăçал августăн 3-мĕшĕнче 90 çул çитет.
Вăл çулталăкрах ашшĕсĕр тăрса юлнă. Мăшăрĕ вилсен арăмĕ пĕчĕк ачипе ашшĕн çемйине Яков Зайцев патне таврăннă. Каярах вара Тĕмер çыннине Иван Устакова качча тухнă, пилĕк ача амăшĕ пулса тăнă. Анчах ир такăнсан, каçчен, теççĕ. 13 çулхи Сергее умра каллех инкек кĕтнĕ. Пĕр шутламан çĕртен уншăн чи хаклă çын, юратнă амăшĕ Елизавета Яковлевна ỹпке шыççипе вилсе кайнă.
Çавах та Сергей Григорьев 7 класс пĕтерет, вара Канашри педучилищĕне вĕренме кĕрет. Шкулти пекех, унта та хавхаланса вĕреннĕ çамрăк. Тĕп занятисемсĕр пуçне вĕрсе каламалли инструментсен оркестрне те çỹренĕ. Унăн ертỹçи Павел Егоров ачара музыка пултарулăхĕ пуррине асăрхамасăр тăма пултарайман, ăна тăтăш дирижер ĕçне шанса панă.
Педучилищĕрен вĕренсе тухакансен каçĕ хыççăн тепĕр ирхинех Тăван çĕр-шывăн Аслă вăрçи пуçланать. Нимĕç фашисчĕсем Совет Союзĕ çине тапăнса кĕреççĕ. Çамрăк учителе, çул çитмен тесе, фронта илмеççĕ. Амалăх шкулне вĕрентме яраççĕ, тепĕр уйăхранах ОСОАВИАХИМăн районти канашне ĕçлеме куçараççĕ. Ку организаци призыв çулĕчченхи çамрăксемпе ĕçленĕ, вĕсене çар ретне тăма хатĕрленĕ, çамрăксем хушшинчен пулас летчиксене, танкистсене, водительсене суйласа илсе вĕренме янă. Тăрăшса ĕçленине асăрхаса, Сергей Григорьевича Хусана юридици курсне направлени параççĕ. Вĕренсе пĕтерсен вăл Первомайскинче (халĕ Патăрьел) прокурор помощникĕнче 2 çул ĕçлет. 1944 çулхи апрельте ăна фронта илеççĕ. Вăл Пĕрремĕш Прибалтика фронтĕнче 6-мĕш гварди çарĕн 51-мĕш гварди дивизийĕн 156-мĕш гварди полкĕн 1-мĕш ротинче çапăçать. Белоруссие ирĕке кăларассипе "Багратион" операци пуçланать. Иккĕмĕш тата Виççĕмĕш Белорусси фрончĕсемпе пĕрле унта Пĕрремĕш Прибалтика фрончĕ те хутшăнать. 51-мĕш дивизи тăшманăн Витебскри ушкăнне пĕтернĕ çĕрте пулать, Витебска тата Полоцка ирĕке кăларать. Çавăнпа та унăн паттăрла ĕçне хак парса ăна 51-мĕш гварди Витебск дивизийĕ, 156-мĕш Полоцк гварди полкĕ тенĕ. Июлĕн 20-28-мĕшĕсенче 156-мĕш полк тăшмана хĕстерсе пынă. Хаяр çапăçусенче пĕринче "Тигр" снарячĕн ванчăкĕпе Сергей Григорьев ураран вăйлах аманнă. Атака ăнăçлă вĕçленни кăна Чутей каччине юн юхса вилессинчен хăтарса хăварнă. Фашистсем хăйсене хупăрласа илесрен хăранипе çĕрле Зарасай хулине (Литва, район центрĕ) хăвараççĕ. Санитарсем аманнă салтака госпитале ăсатаççĕ. 1-мĕш Прибалтика фрончĕн командующине И.Х.Баграмяна операцие ăнăçлă ирттернĕшĕн 1944 çулхи июлĕн 28-мĕшĕнче Совет Союзĕн Геройĕ ят параççĕ. Прибалтика фрончĕ тăшманăн "Центр" тата "Север" çарĕсен ушкăнĕсене савăл пек касса кĕрсе уйăрса янă, пирĕн çарсене Балтика тинĕсĕ патне çĕмĕрсе тухма май панă.
1945 çулта С.Григорьев демобилизаципе яла таврăнать. Вăл ĕнтĕ II ушкăн инваличĕ. Унăн кăкăрĕ çинче "Çапăçури паллă ĕçсемшĕн" тата "1941-1945 çулсенче Тăван çĕр-шывăн Аслă вăрçинче Германие çĕнтернĕшĕн" медальсем. 1985 çулта ăна I степеньлĕ Отечествăлла вăрçă орденĕпе палăртаççĕ.
Вăрçă хыççăнхи çулсенче Сергей Григорьевич шкулта истори, вырăс чĕлхипе литературине вĕрентнĕ, пуçламăш классенче те ĕçленĕ. Ун патĕнче вĕреннисем вăл лайăх учитель пулнине çирĕплетеççĕ. Эпĕ хам та сочиненисем çырма унран вĕреннĕ тесех каласшăн.
1945-1947 çулсенче вăл районти право сыхлав тата прокуратура органĕсенче тăрăшнă, халăх следователĕ, халăх судйи пулнă. Сахал мар çынна тỹлевсĕр юридика консультацийĕ парса пулăшнă. Ырă чунлă, тĕрĕслĕхшĕн тăрăшакан хавхалануллă çынччĕ вăл, пире те çавнах вĕрентнĕ.
1989 çулхи июнь уйăхĕнче çĕре кĕчĕ пирĕн атте. Унăн çутă сăнарĕ яланах пирĕн чĕресенче упранĕ. Унăн мăнукĕн ачи Даниил вара майăн 9-мĕшĕнче çуллен "Вилĕмсĕр полк" колоннăпа мăн аслашшĕн сăн ỹкерчĕкне тытса утать. Кăçал вăл сывлăш десант çарĕсен Суворов училищине вĕренме кĕчĕ.
В.ГРИГОРЬЕВ, РАНăн Шупашкарти наукăпа тĕпчев филиалĕн директорĕ.